Natchniony inspirator epokowego przewrotu, wizjoner nowej szczęśliwej cywilizacji - wyobrażenie o wodzu rewolucji przez dziesięciolecia miało jeden wymiar: kanonizowanego świętego, wielkiego, genialnego, niedościgłego. Bezkrytyczne bałwochwalstwo przejawiała nie tylko radziecka historiografia. Duchowy pokarm leninizmu był obowiązujący dla każdego obywatela ZSRR. Lenin w oślepiającym blasku swej świętości wydawał się człowiekiem, ktĂłremu okrutny los nie pozwolił dokończyć wzniosłego dzieła. Wierzono, że jego dziedzictwo wypaczył Stalin, obracając świetlane obietnice bolszewikĂłw - sprawiedliwość, pokĂłj, wolność w idealnym świecie - w okrucieństwo, strach i zniewolenie.

A jednak to właśnie Lenin uznał, że ten nowy świat można zbudować tylko przemocą. Pragnął ziemskiego szczęścia dla ludzi - przynajmniej tych, ktĂłrych nazywał proletariatem - uważał jednak za normalne budowanie owego szczęścia na krwi i przymusie. To on powołał do życia wszechpotężną CzK, niszczył cerkwie, zapoczątkował systematyczną eksterminację kułakĂłw, wydał wyrok na carską rodzinę...

Dmitrij Wołkogonow, historyk, generał armii radzieckiej, dyrektor Instytutu Historii Wojskowości, autor słynnej trylogii Wodzowie (Lenin to po Stalinie i Trockim tom ostatni), jako specjalny pełnomocnik prezydenta Jelcyna miał dostęp do archiwum Lenina - najświętszego sanktuarium komunistĂłw, gdzie spoczywały nigdy nieopublikowane pisma i notatki tego, ktĂłry wywarł bodaj największy wpływ na historię XX wieku. Dlaczego ukryto ślady działalności człowieka, ktĂłrego miliony ludzi czciły jak Boga? Czy dlatego że wśrĂłd owych tysięcy zatajonych dokumentĂłw są rĂłwnież takie, ktĂłre odzierają jego wizerunek z nimbu boskości - jak notatka z 1917 roku: "W tajemnicy przygotować terror: koniecznie i pilnie."

Nie myśliciel i prorok, a brutalny jakobin, kopiący głęboki grĂłb dla milionĂłw ofiar w imię ułudy świetlanej przyszłości. Nie geniusz, a przekleństwo swojej epoki. To Lenin, nie Stalin był twĂłrcą radzieckiego totalitaryzmu - taką prawdę o ikonie XX wieku odsłania Wołkogonow i na własnym przykładzie człowieka, ktĂłry przeszedł bolesną ewolucję - od ortodoksyjnego marksisty do zdecydowanego przeciwnika bolszewickiej dyktatury - rozważa, dlaczego w ludzkich umysłach bastion leninizmu bronił się najdłużej. Dlaczego przez dziesiątki lat po śmierci Lenina mit ojca rewolucji przesłaniał postać ojca terroru, ktĂłry skonstruował bezwzględną machinę ucisku na nieznaną wcześniej skalę, a życie ludzkie zmienił w nieważny czynnik statystyczny.

Stalin umierał. Leżąc na podłodze jadalni w swojej daczy w Kuncewie, już nie prĂłbował wstawać, tylko z rzadka unosił rękę, jakby błagał o ratunek. Od ataku minęło wiele godzin, a przy Stalinie nie było nikogo. Wreszcie do jadalni weszli nieśmiało członkowie osobistej ochrony wodza. Nie mieli jednak prawa wezwać lekarzy. Jeden z najpotężniejszych ludzi w historii nie mĂłgł liczyć na natychmiastową pomoc, ponieważ wymagało to osobistej zgody Berii...? Śmierć Stalina ma wydźwięk symboliczny i bezlitośnie szyderczy: człowiek będący nieomal ziemskim bogiem sam stał się zakładnikiem biurokratycznego systemu, ktĂłry zbudował. Czym naprawdę był ten system? Sam dźwięk słowa stalinizm wywołuje jednoznaczne skojarzenia: krwawa tyrania, kult jednostki, jedynowładztwo, przemoc, represje, wywłaszczenie z wolności, podeptanie ludzkich swobĂłd. Lecz stalinizm to coś więcej. Stara prawda mĂłwi, że pierwszą ofiarą niesprawiedliwości pada właśnie sama prawda. Stalin zdołał zdeformować wszelkie idee, zastąpić je własnymi mitami i odcisnąć w ludzkiej świadomości dogmatyczne schematy ? i to być może jest jego największą zbrodnią. Zbrodnią przeciwko myśli. Dmitrij Wołkogonow, historyk, generał armii radzieckiej, dyrektor Instytutu Historii Wojskowości, autor słynnej trylogii Wodzowie (obok Stalina składają się na nią Lenin i Trocki), jako specjalny pełnomocnik prezydenta Jelcyna miał dostęp do zamkniętych wcześniej archiwĂłw. Z korespondencji Stalina, decyzji i rozporządzeń dyktatora, wspomnień jego towarzyszy i ludzi z jego otoczenia czerpał materiał do portretu tyrana, usiłując zrozumieć fenomen Stalina i pomĂłc historii wydać werdykt na temat stalinizmu. Dlaczego właśnie Stalin został następcą Lenina? Jak to się stało, że sterroryzował cały narĂłd? Jak to możliwe, że przez ponad trzydzieści lat był panem życia i śmierci milionĂłw ludzi? Stalin lepiej niż inni poznał tajemnicę władzy w rękach jednostki. Wiedział, jak sprawić, by ludzie wiedzieli tylko to, co chciał, żeby wiedzieli, a myśleli tylko to, co chciał, żeby myśleli. Na kłamstwie Stalin zbudował najpotworniejszy system w dziejach. To była tajemnica jego triumfu, ktĂłry stał się tragedią całych narodĂłw.