Kwestia relacji międzykulturowych to bez wątpienia najważniejszy problem, z jakim musi uporać się świat w XXI stuleciu. W publikacjach "Akcentu" - czasopisma będącego rĂłwieśnikiem "Solidarności" - już w latach 80. ubiegłego wieku zakreślony został nowy sens pojęcia "pogranicze", jako kategorii kulturowej obejmującej nie tylko sąsiedztwo geograficzne.

Książka zawiera pionierskie wypowiedzi wybitnych polskich, europejskich i amerykańskich humanistĂłw skoncentrowane wokĂłł tej kwestii, na przykład pierwsze omĂłwienia wizerunku Polski i PolakĂłw w twĂłrczości noblistĂłw - Isaaca B. Singera i Gntera Grassa, odkrywcze opracowania na temat aktywności kulturowej polskich ŻydĂłw, pierwsze publiczne rozważania Ryszarda Kapuścińskiego o konieczności przewartościowania wizji świata po ataku terrorystycznym na World Trade Center, jedyny rozbudowany komentarz Tadeusza Konwickiego do jego filmu nakręconego według DziadĂłw Mickiewicza, eseistyczny list Tomasa Venclovy dotyczący pojęcia dumy narodowej na tle stosunkĂłw litewsko-polskich, wizję sąsiedztwa polsko-ukraińskiego w ujęciu intelektualistĂłw z obu stron granicy czy opisy przemian tożsamości kulturowej emigrantĂłw w USA.

WspĂłłistnienie rĂłżnych systemĂłw kulturowych prowadzić może do konfrontacji (oznaczającej w najlepszym razie izolację, w najgorszym - otwarty konflikt), do dyfuzji (przenikania) albo do synergii, wzmocnienia wspĂłlnych wartości. Wszystkie te warianty "pograniczności" rozważane są na łamach tej książki.

Esejom towarzyszą wiersze kilkunastu wybitnych wspĂłłczesnych poetĂłw nawiązujące do tematyki pogranicza kulturowego.

Styczeń 1945. Rodzina Karola Plocha z trwogą, ale i z nadzieją oczekuje wkroczenia do Katowic wojsk Armii Czerwonej. Nikt nie wie, jak wyzwoliciele potraktują wielokulturowe miasto, w ktĂłrym splata się historia dwĂłch narodĂłw. Tutaj polsko-niemieckie małżeństwa - takie jak Karola i Margot - są powszechne.

Miesiąc pĂłźniej, gdy wydaje się, że trudny wojenny czas już za nimi, do domu PlochĂłw pukają mężczyźni z biało-czerwonymi opaskami na ramionach. Karol bez żadnego wyroku trafi a do Świętochłowic, gdzie na terenie dawnego niemieckiego obozu koncentracyjnego zgotowano ludziom piekło. Panem życia i śmierci jest tu znany z okrucieństwa komendant Salomon Morel.

Ogrody na popiołach to powieść o ludziach, ktĂłrych skazano na niewyobrażalne cierpienia z powodu narodowości, wyznania, języka, a najczęściej bez żadnego powodu. To opowieść o tuszowanej latami tragedii, ktĂłra dotknęła ŚlązakĂłw, wzbudzając poczucie ogromnej niesprawiedliwości.